„Pokarm bogów” czyli kilka słów o historii czekolady oraz jej właściwościach prozdrowotnych

Czekolada „Pokarmem Bogów”

Czekolada we współczesnym świecie stała się produktem łatwodostępnym oraz szeroko wykorzystywanym. Jest dobrze znana ze swojego doskonałego smaku, a historia tego wyrobu sięga czasów sprzed 3500 lat. Czekolada uważana jest za źródło wielu cennych substancji odżywczych oraz składników mineralnych.

Historia ziarna kakaowego rozpoczęła się na terytoriach Mezoameryki, którą zamieszkiwał lud Majów. To oni prawdopodobnie jako pierwsi uprawiali roślinę zwaną kakaowcem. Majowie na przygotowanie ziarna kakaowego mieli własny wyjątkowy sposób. W pierwszej kolejności ziarno poddawano procesowi prażenia. Następnie mielono je na proszek oraz rozpuszczano w wodzie. Dla podkreślenia wyrazistości i złagodzenia goryczkowatego smaku, do przygotowanego płynu dodawano często cynamon oraz pieprz. Tak przygotowany napój o nazwie „xocolatl” inaczej „gorzka woda” spożywano dla ożywczych i stymulujących działań.

Nazwa „Pokarm Bogów” wywodzi się od cesarza Montezumy, który zachwycał się smakiem napoju, pijąc nawet 50 porcji dziennie. Ziarna kakaowe w czasach starożytnych stosowano nawet jako cenną walutę. Przechowywano je w sejfach razem z kamieniami szlachetnymi lub złotem. Lud Azteków wierzył, że Bóg Quetzalcoatl, uważany za jednego z twórców świata, przybywając na ziemię, przyniósł drzewo kakaowe jako dar dla ludzkości.

Historia ziarna kakaowego ma swoje miejsce także w mitologii. Według Azteków, z krwi księżniczki, która wybrała śmierć, aby chronić przed wrogami bogactwo swojego królestwa, wyrosła delikatna roślina ziarna kakaowego o nieziemskich właściwościach, którą podawano kapłanom oraz zasłużonym wojownikom, by wzmocnić ich przed ciężkimi starciami na polach wojennych.

Substancje prozdrowotne w czekoladzie – oddziaływanie na organizm ludzki

Kakao jako jeden z głównych składników czekolady, oprócz kwasów tłuszczowych czy białek, zawiera także polifenole. Główną grupą polifenoli obecnych w czekoladzie są flawonoidy. Związki te określane są mianem antyoksydantów. Hamując tworzenie wolnych rodników oraz usuwając ich nadmiar z organizmu, przeciwdziałają wielu niekorzystnym przemianom metabolicznym, prowadzącym między innymi do starzenia się organizmu czy błędów w replikacji DNA. Polifenole oddziałują korzystnie na mikrobiom jelit. Posiadając podobne działanie do prebiotyków i probiotyków są wsparciem dla mikroorganizmów zasiedlających organizm i regulujących pracę jelit. Uważa się, że ziarno kakaowe jest jednym z lepiej poznanych źródeł tych cennych związków w diecie. Przeważają w nim trzy polifenole: katechiny, antocyjanidyny oraz proantocyjanidyny.

Polifenole nadają surowemu ziarnu kakaowemu charakterystyczny, intensywnie goryczkowy posmak. W celu obniżenia niekorzystnych odczuć smakowych i podkreślenia walorów czekolady stosuje się liczne procesy produkcyjne, w skutek których zawartość polifenoli ulega zmniejszeniu. Każdy typ czekolady (w zależności od zawartości kakao) charakteryzuje się inną zawartością polifenoli, tak więc czekolada gorzka z wysoką zawartością kakao będzie zawierać więcej polfenoli w stosunku do czekolady mlecznej.

Kakao obecne w czekoladzie oprócz związków fenolowych posiada również wiele prozdrowotnych minerałów jak potas, fosfor, miedź, żelazo, magnez, cynk, białka, a także metyloksantyn (kofeinę i teobrominę). To właśnie teobromina powoduje, że niektóre zwierzęta (np. psy czy koty) nie mogą spożywać czekolady. W stosunku do ludzi teobromina nie wykazuje takich właściwości. Jest szeroko stosowana w medycynie. Pobudza czynność serca, obniża ciśnienie tętnicze oraz posiada właściwości przeciwkaszlowe (stosowana w leczeniu astmy).

Opisując związki mające korzystne oddziaływanie na organizm ludzki, warto wspomnieć o kwasach tłuszczowych zawartych w maśle kakaowym. Tłuszcz kakaowy jest mieszaniną zarówno nasyconych (kwas palmitynowy, stearynowy), jak i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (kwas oleinowy). Udowodniono, że kwas stearynowy wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, stanowiąc około 30% kwasów tłuszczowych. Kwasy tłuszczowe tworzące strukturę masła kakaowego obniżają frakcję tak zwanego „złego cholesterolu” LDL.

Oddziaływanie na układ sercowo – naczyniowy

Regularne spożycie kakao oraz ciemnej czekolady powoduje pozytywne oddziaływanie na ciśnienie krwi, funkcjonowanie naczyń krwionośnych oraz elementów morfotycznych krwi. Modyfikując syntezę tlenku azotu, indukują rozszerzanie naczyń krwionośnych. Związki te przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka rozwoju miażdżycy prowadzącej do bezpośredniego zagrożenia życia, jakim jest zawał serca, wpływając na hamowanie agregacji płytek krwi, obniżenia stanów zapalnych w organizmie, poprawienia czynności śródbłonka naczyń krwionośnych. Regularne spożycie związków bogatych w kakao przyśpiesza transport krwi do mózgu, zmniejszając ryzyko udarów.

Wpływ na insulinooporność

Insulinooporność definiuje się jako zmniejszoną wrażliwość mięśni, tkanki tłuszczowej oraz hepatocytów (komórek wątroby) na insulinę. Wykazano, że flawonoidy obecne w kakao i czekoladzie – flawon-3-ole oraz izoflawony mogą obniżać niewrażliwość na insulinę, przyczyniając się do wspomagania leczenia insulinooporności. Działanie polega na zwiększeniu dostępności tlenku azotu, a także powstrzymywaniu negatywnych wpływów wolnych rodników na organizm ludzki. Badania potwierdzają, że regularne spożywanie gorzkiej czekolady z wysoką zawartością kakao może przyczynić się do zwiększenia wrażliwości na insulinę, wspomagając leczenie choroby.

Oddziaływanie czekolady na nasze samopoczucie

Nie od dziś wiadomo, że czekolada korzystnie oddziałuje na nasze poczucie szczęścia. Badania udowadniają, że sam zapach czy nawet konsystencja czekolady mogą poprawić nasz nastrój. Czekolada zawiera wiele związków o działaniu psychoaktywnym. Związki te spożywane w nadmiarze mają szkodliwy wpływ na zdrowie i życie człowieka, jednak niewielka ich ilość zawarta w czekoladzie może mieć korzystne oddziaływanie na nasze samopoczucie. Do takich związków należą między innymi anandamid, kofeina oraz fenyloetyloamina. Obniżony nastrój oraz sytuacje stresowe powodują wzrost zapotrzebowania na składniki modyfikujące działanie neuroprzekaźników. Z tego też powodu wiele osób w momencie obniżonego nastroju czy sytuacjach stresowych sięga po czekoladę. Ponadto kakao obecne w czekoladzie zawiera tryptofan, dopaminę oraz serotoninę. Wymienione prekursory amin biogennych zwiększają produkcję endorfin, czyli hormonów wywołujących pozytywne odczucia, zmniejszając stany depresyjne i zwiększając uczucie zadowolenia. Warto wspomnieć, że czekolada jest źródłem mangezu. Przykładowo, czekolada o zawartości około 60% masy kakaowej posiada 176 mg w 100 g, co odpowiada 44% dziennego zapotrzebowania na magnez. Badania dowodzą, że niewystarczająca podaż tego pierwiastka może wpływać na zwiększone ryzyko depresji.

Spożywanie czekolady a rozwój choroby Alzheimera

Kolejną zaletą w spożywaniu produktów bogatych we flawonoidy jest hamowanie działania czynników odpowiedzialnych za rozwój choroby Alzheimera. Badania na modelach zwierzęcych wykazały ograniczanie przez polifenole tworzenie się szkodliwego białka β-amyloidu utrudniającego przekazywanie substancji pomiędzy krwią a komórkami. Spożycie tych drogocennych związków zmniejsza ryzyko rozwoju demencji.

Wykorzystywanie czekolady w kosmetologii

Czekoladę z powodzeniem wykorzystuje się przy różnych zabiegach kosmetycznych. Stosowana jest często do masażów mających działanie odprężające, nawilżające czy poprawiające nastrój. Preparaty stosowane w kosmetologii zawierające masło kakaowe oraz kakao, w których występuje teobromina oraz kofeina, przyczyniają się do zmniejszenia cellulitu, detoksykują organizm oraz działają wyszczuplająco. Kosmetyki z dodatkiem czekolady wykorzystuje się także w celach poprawy stanu skóry twarzy. Dzięki zawartości wielu antyoksydantów zapobiegają starzeniu się skóry, poprawiają jędrność oraz nawilżają cerę.

Na koniec jako ciekawostkę warto wspomnieć o badaniach prowadzonych przez Franza Messerlego ze szpitala St.Luke's-Roosevelt i Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku. Naukowiec badał związek pomiędzy ilością zdobytych nagród Nobla a spożywaniem czekolady w wielu krajach. Badacz zauważył, że Szwajcarzy, którzy spożywali najwięcej czekolady, otrzymywali także najwięcej nagród Nobla. Badania napotkały się z krytyką, ale także zyskały wielu zwolenników. Nie zmienia to faktu, że warto spożywać czekoladę dla jej prozdrowotnych właściwości oraz niesamowitego i wyjątkowego smaku.